In alle beschavingen, overal ter wereld, erkenden mensen goden die regels stelden voor de omgang met elkaar. Dit bleek nodig om een samenleving bij elkaar te houden. Wetenschappers vroegen zich lang af in welk stadium van ontwikkeling goden en moraliserende regels ontstonden. Uitgebreid onderzoek wijst nu uit dat er doorgaans eerst sprake was van een vrij complexe samenleving, dat er daarna structuren, regels en rituelen ontstonden en vervolgens een godheid die aanbeden werd.

Een god is nodig

Het onderzoek, gepubliceerd in Nature, werd uitgevoerd door een team van wetenschappers uit tien landen. Zij bestudeerdern 141 beschavingen uit dertig regio’s in de wereld, over een periode van 10.000 jaar. Zij gingen uit van de hypothese dat het voor de sociale samenhang binnen beginnende samenlevingen nodig kan zijn om een moraliserende god te hebben. Die god stelt regels en bij overtreding daarvan verdient iemand straf.

Hemel en hel of karma

Een voorbeeld van zo’n boven de mensen verheven entiteit is de straffende god uit het Oude Testament. De christelijke hemel en hel zijn voorbeelden van beloning of straf. Het boeddistische karma is ook zoiets, al kan de beloning of straf dan volgen in het huidige of in een volgend leven. Moraliserende goden waren ook Maät uit Egypte (2800 voor onze jaartelling), Sjamasj uit Mesopotanië (2200 voor onze jaartelling) of Ahura Mazda uit Perzië (500 v.Chr.).

Rituelen

Onderzoek wees uit dat een beschaving van een miljoen inwoners of groter een algemeen erkende god nodig heeft om de samenleving bijeen te houden. Alleen voor het rijk van de Inca’s in Midden- en Zuid-Amerika gold dat niet. Opvallend was wel dat er eerst regels en rituelen leken te ontstaan en pas daarna een god. Een onderzoeker vatte dat zo samen: ‘Bij het ontstaan van sociale complexiteit lijkt het van groter belang hoe je aanbidt, dan wie je aanbidt’.