Vele jaren nadat in 1945 de Verenigde Naties tot stand kwamen, ontstond in 2002 het International Strafhof. Dat kan onder meer optreden tegen oorlogsmisdadigers en tegen ‘misdaden tegen de menselijkheid’. Maar wat zijn precies de richtsnoeren voor dit strafhof, waaraan meet het af wat rechtvaardig is? ‘Het is nodig dat er een mondiale grondwet tot stand komt’, vindt juriste Joyeeta Gupta. Alleen daarmee zou opgetreden kunnen worden tegen regeringen of internationale partijen als die grenzen overschrijden die de mensheid of de wereld schade toebrengen.

Rechtvaardig delen binnen grenzen

Gupta zet haar ideeën voor aan wereldwijd geldende constitutie uiteen in een interview in De Volksrant van zaterdag 15 juli. Zij werkte op diverse plekken binnen de VN en zag zo alarmerende feiten over milieu, klimaat en ongelijke verdeling van welvaart. Hoe kun je bewerkstelligen dat we met z’n allen blijven binnen de grenzen die de aarde stelt, en daarbinnen de natuurlijke hulpbronnen rechtvaardig verdeelt, zo vroeg zij zich af.

Winst gaat nu boven veiligheid

Geboren in India schokte onder meer de ramp in Bhopal haar; daar kwamen in 1984 tweeduizend mensen om door een ramp bij het Amerikaanse chemiebedrijf Union Carbide. Er bleken te weinig nationale en internationale wetten en regels en handhaving daarvan om te beletten dat het bedrijf zijn zucht naar winst liet prevaleren boven de veiligheid van mensen. Wonend in Nederland zag zij hoe de nationale rechter toch bindende uitspraken kon doen over stikstof en klimaat.

Universele principes

Een wereldwijd geldende, universele grondwet moet mogelijk zijn, meent Gupta. Al vele eeuwen lang kennen vrijwel alle culturen bijvoorbeeld het principe van ‘do no harm’, ofwel: je mag een ander niet zomaar benadelen. Verzamel dat soort principes en voeg die samen als basis van een mondiale constitutie. Maar enige haast is wel geboden, meent Gupta, omdat de wereld steeds meer dictators lijkt te krijgen en die hebben geen boodschap aan ander recht dan wat zij zelf belangrijk vinden.

Kán heel snel gaan

Makkelijk zal het allerminst zijn, realiseert de internationaal geöriënteerde juriste zich. Maar soms kunnen dingen opeens snel gaan. Zij wijst naar de afschaffing van de slavernij in India, die lange tijd niemand voor mogelijk hield. Of de val van de Muur, die weliswaar werd verwacht, maar uiteindelijk verbazingwekkend snel ging. De geschiedenis leert: soms kunnen dingen opeens heel snel veranderen.