Het begrip ‘waarheid’ is lastig: het is erg belangrijk, maar er heerst veel onenigheid over. Een poging om wat helderheid te verschaffen over wat nu waarheid is, komt van filosoof Rob Wijnberg, tevens hoofdredacteur van het journalistieke platform De Correspondent. Hij schreef het boek met de prikkelende titel ‘Voor ieder wat waars’ – wat beslist iets anders is dan ‘ieder zijn waarheid’.

Gegeven, gevonden, gemaakt

De beleving van waarheid, stelt Wijnberg, is in de loop van de geschiedenis gestaag veranderd. In de middeleeuwen was de waarheid een gegeven: het ‘kwam van boven’, ofwel werd geformuleerd door de geestelijkheid. Tijdens de Verlichting en de moderne tijd leerden mensen zelf te denken. Vanaf toen werd de waarheid niet gegeven, maar kon worden gevonden. In de huidige postmoderne tijd is het weer anders: waarheid wordt gemaakt; de mens is als vrij individu zelf een bron van waarheid, die kan worden geprojecteerd op de wereld.

Klikbaar

Wijnberg trekt de door hem getekende lijn van de veranderde opvattingen over waarheid door naar het heden. Waarheid is nu vaak datgene wat we op beeldschermen klikbaar tot ons krijgen. Waarheid is niet langer verbonden met verlossing of vooruitgang, maar met behoeftebevrediging. Het is ook geen collectief begrip meer, maar puur individueel. Ziedaar de reden waarom er zoveel gekrakeel over mogelijk is.

Waarheid als weefsel

Deze conclusie stelt Wijnberg niet gerust en hij schetst mogelijkheden om hier anders naar te kijken: waarheid als weefsel. Het evolutionaire succes van de mens is te danken aan het feit dat zij in groepen opereerden, dus samenwerkten. De auteur schetst het voorbeeld van een potlood – hoe enorm veel verschillende mensen zijn er niet nodig om zoiets simpels tot stand te brengen.

Sociaal en empathisch

Tegenover de cynische opvatting ‘ieder zijn waarheid’ stelt Wijnberg dat mensen eigenlijk heel sociale en empathische wezens zijn. We delen eten met elkaar, houden deuren voor elkaar open, wijzen vreemden de weg, geven aan goede doelen. Dat alles maakt de samenleving tot een complex weefsel, tot de realiteit waarin we leven, tot de waarheid. Toch blijft het een individuele keuze om in die waarheid te geloven, of te blijven hangen in een cynische, klikbare instant-realiteit.

Boek ‘Voor ieder wat waars‘