De oorlog die Rusland in Oekraïne heeft ontketend zorgt primair voor onnoemelijk veel leed en schade in Oekraïne. In de westerse wereld zorgt dit, naast grote economische schade, voor veel ongemak. Ongemak dat raakt aan de fundamenten van onze democratie, aan onze cultuur en beschaving.
Oekraiense burgers op de vlucht voor oorlog.
Een overgrote meerderheid van de westerse bevolking ‘steunt Oekraïne’, maar laat de oorlog voortduren door niet zelf militair in te grijpen. Met als reden dat militair ingrijpen een Derde Wereldoorlog of een nucleaire catastrofe kan ontketenen.
Ongemakkelijk, want ratio en gevoel strijden hier om voorrang.
Oekraiense vluchtelingen worden ruimhartig opgevangen, maar direct al met het angstige voorgevoel ‘dat het er erg veel kunnen worden, en dat dit lang kan duren’. Ongemak is er ook over het grote verschil in ‘gastvrijheid’ jegens de miljoenen vluchtelingen uit Syrië.
‘Europese familie’
Minder manifest is een ander ongemak, dat raakt aan de fundamenten van onze democratie, aan onze cultuur en beschaving. Waarom steunen we nu Oekraïne zo massaal met vlaggen, hartjes en wat niet al, terwijl dit land amper behoort tot ‘de Europese familie’? Geen lid van EU of Navo, lang onderdeel van het Sovjet-rijk, met een taal die we niet verstaan en een alfabet dat we niet kunnen lezen. Het gebied van Oekraïne is in de loop der historie ook voornamelijk ‘slechts’ een regio geweest, niet een zelfstandig land.
Natuurlijk, de steun voor Oekraïne is primair een protest tegen de agressor Rusland. Immers: de vijand van mijn vijand is mijn vriend. Maar dat is slechts een gelegenheidsvriend.
Was te voorkomen?
De verontwaardiging en woede over de verwoestingen door Rusland zijn groot, terecht natuurlijk. Maar ook hier sluimert ongemak. Want de vraag blijft: was dit te voorkomen geweest? Ja, primair natuurlijk als de Russen gewoon thuis waren gebleven. Maar hoe zou het zijn gelopen als het Oekraiense leger snel de strijd had gestaakt? Deze suggestie klinkt laf, eerloos. Maar wat deed Nederland in mei 1940? Capituleerde vlot, omdat anders niet alleen Rotterdam, maar ook vele andere steden zouden zijn gebombardeerd, met onnoemelijk leed tot gevolg. Japan ‘koos’ uiteindelijk ook voor capitulatie boven totale vernietiging door atoombommen.
Maar Oekraïne capituleerde niet. Ging het gevecht aan, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid dat het de strijd uiteindelijk tóch zal verliezen, met een verwoest land als resultaat. [update oktober: dankzij massale wapensteun van ‘het westen’ won Oekraine gebied terug, terwijl tegelijk de verwoestingen nog erger werden] Rationeel gezien heel onverstandig. Maar ja, als je eer op het spel staat…
Nationale trots en eer
Hier wringt mogelijk het grootste ongemak: de afweging van verstand en gevoel. Gevoel in de vorm van eer, trots en nationale identiteit. Dat gevoel heeft in Oekraïne gewonnen – verloren zijn gegaan duizenden fysieke levens en miljoenen sociale levens alsmede hele steden en dorpen.
In de westerse wereld knaagt eenzelfde soort ongemak: wat als ‘we’ expliciet hadden laten weten dat de Navo níet verder oostwaarts zou worden uitgebreid met Oekraïne? Dat zou je ’toegeven aan Poetin’ kunnen noemen, maar had vrijwel zeker de angel uit het conflict gehaald en onvoorstelbaar veel leed en verwoesting voorkomen. Wat is waardevoller? Wat is verstandiger?
Trots beperken tot sport
In westelijk Europa hebben we na WO II gevoelens als vaderlandsliefde, eer en ‘nationale trots’ weten te kanaliseren en grotendeels te beperken tot sport, en grootse projecten zoals bijvoorbeeld de Deltawerken. Met tientallen jaren van vrede en voorspoed als gevolg. Alleen op de Balkan werden in de jaren 90 die gevoelens van trots en eer weer aangewakkerd, met desastreuze gevolgen. En nu in Oekraïne weer, vooral ook door het gehits in Rusland.
Vluchtende Oekraïeners verdienen onze steun, of we ze nu kunnen verstaan of niet. Steun verdient ook het vaste voornemen om gevoelens van nationale eer of opgeklopte trots alleen te uiten via ‘veilige’ methodes zoals sport, en ze nooit meer een agressieve lading te laten krijgen – dat nooit meer.