Nederlandse boeren zetten de hakken in het zand nu het er voorjaar 2023 naar uitziet dat de overheid eindelijk echt iets wil doen tegen milieuvervuiling door de veehouderij. “Ze nemen ons onze grond af”, werd geroepen. Dat is onzin – er wordt niets afgenomen, hooguit kan het komen tot (betaalde) onteigening. Tegen de achtergrond van deze nu en dan oplaaiende discussie is het goed om de vraag op te werpen ‘Van wie is de grond eigenlijk?’

Telkens nieuwe generaties

Planeet Aarde is al miljoenen jaren bewoonbaar en sinds enkele tienduizenden jaren leven er mensen. Hoe veel mensen er totaal geleefd hebben, is lastig vast te stellen, maar voor elk van die miljarden individuen geldt: ze vertoefden hier zelden langer dan 100 jaar en vaak amper de helft daarvan. Gedurende die tijd mocht ieder rondlopen, werken, genieten, liefhebben en wat al niet. Iedereen mocht eten van wat de natuur bood of wat mensen produceerden. Daarna was het de beurt aan volgende generaties.

Dit zal zo nog lang door kunnen gaan (mits de mensheid zichzelf niet vernietigt). Volgende generaties mogen telkens opnieuw zien hoe ze het leven inrichten. Ze kunnen naar behoefte huizen bouwen, naar wens sieraden of muziek maken, graanvelden inzaaien of bloemen kweken, of elkaar bevechten of brand stichten. Zo veel ze maar willen. Er geldt altijd één keiharde beperking: je zult de ruimte op aarde met z’n allen moeten delen.

Gebruiksrecht, geen eigendom

Het is best handig dat mensen tijdens hun leven het beheer kunnen krijgen over een klein stukje van de aarde. Om daarop te wonen, in een al dan niet eigen huis. Of een ruimer stuk grond om daar grootschalig voedsel op te verbouwen, voor jezelf én voor anderen. Ideaal is als iedereen kan beschikken over de grond die hij of zij nodig heeft voor eigen leven en werk. Wie dood is, heeft nog maar een heel klein stukje grond nodig: voor een graf, of zelfs dat niet. Daarna is het de beurt aan volgende generaties om de beschikbare grond onderling te verdelen en te benutten.

Wie tijdens zijn leven dingen maakt, mag zich daarvan ‘eigenaar’ noemen. Wie een mooie stoel maakt, of een schilderij, mag dat verkopen (of weggeven). Ook een huis, al dan niet zelf gebouwd, kan je persoonlijke eigendom zijn, net als de planten die je in je tuin laat groeien. Maar het grondwater onder je tuin? Dat kun je niet bezitten – dat komt en gaat, gratis en vanzelf. Ook de lucht die je inademt kun je niet bezitten, hoe nodig je die ook hebt. Net als het zonlicht – elke dag gratis, tot het avond wordt.

Gratis voor iedereen

Datzelfde geldt natuurlijk ook voor de aarde. Die ís er gewoon altijd, gratis voor de hele mensheid, voor alle generaties. Het is bijzonder vreemd om van zo’n gratis stukje aarde te zeggen: ‘van mij, niet van jou, maar je mag het wel kopen’. Het is wel nuttig en nodig om onderling af te spreken wie tijdens zijn leven over welk stukje grond mag beschikken om op te wonen, of om er te werken; je krijgt er exclusief beheer over. Na je dood is het de beurt aan iemand anders om die grond te bewonen of te bewerken. Maar bijvoorbeeld een boer die veel heeft gedaan om zijn akker heel vruchtbaar te maken, mag voor dat vele werk een vergoeding krijgen – niet voor de grond zelf, want die had hij slechts in bruikleen.

Het is welbeschouwd een krankzinnig idee om, gedurende de beperkte periode dat je leeft, je een stukje van de aarde toe te eigenen en al dan niet te verkopen. Of erger nog: om te denken dat na je dood die grond exclusief voor en van je erfgenamen is. Dat is niets anders dan achterover drukken, verduistering, ofwel diefstal van de mensheid als geheel. De aarde is uiteraard altijd voor en van iedereen, dus tegelijk van niemand. Iedereen mag er nuttig gebruik van maken. Maar een stukje van de aarde inpikken als je eigendom – dat is vragen om problemen. Die zijn er, als gevolg van het idee van privé grondeigendom, dan ook volop gekomen.

[Update:] In september 2024 ontstond publiekelijk weer enige discussie over de erfbelasting. Sommigen zijn daar sterk op tegen, anderen zien de redelijkheid van een (hoge) erfbelasting in. Cabaretier Arjen Lubach gaf 5 september in een kwartier tijd een goede uitleg over hoe erfbelasting werkt. Erfbelasting gaat weliswaar over geld (dus niet over ‘je eigen erf’), maar dat geld komt vaak door een eigen woning, en de waarde daarvan is sterk bepaald door de locatie, dus de grond waarop die staat.

Lees meer over initiatieven om grond terug te brengen in gemeenschappelijk eigendom en beheer:

• Land van ons – gezamenlijke aankoop van grond om te verpachten voor biologisch beheer
• Aardpeer – aankoop grond om te verpachten aan BD-landbouwers
• Grond van bestaan – uitwerking van het Amerikaanse idee van ‘community land trust’
• Geoliberty.nl of Grondvest– over het al oude idee van het Georgisme