Europa trekt al tientallen jaren mensen aan vanuit armere gebieden. Logisch, iedereen wil graag in een deel van de wereld wonen dat welvarend is, zonder oorlog, honger en armoede en waar recht en rechtvaardigheid heersen. Begin 2015 zwelt die stroom migranten enorm aan, als gevolg van oorlog of dreiging daarvan of hardnekkige armoede in diverse landen.

Vooral met gammele bootjes proberen tienduizenden via de Middellandse Zee Europa te bereiken. Daarbij vinden vele honderden de verdrinkingsdood, vaak vrouwen en kinderen die niet konden zwemmen of zelfs opgesloten zaten in de boten. Een direct gevolg van misdadige ‘mensenhandelaren’ die voor veel geld een veilige overtocht voorspiegelden.

Mensonterende taferelen

Vanuit Europa ziet de bevolking geschokt de mensonterende taferelen van massale verdrinking, en van ontredderde mensen die door hulpvaardige redders worden opgepikt. Maar erg welkom kunnen deze vluchtelingen zich niet voelen. Grote delen van de bevolking in Europa morren als de politiek besluit om telkens opnieuw migranten onderdak te verlenen.

Dat onderdak is in beginsel tijdelijk. Ambtelijke procedures moeten uitwijzen of het wel om ‘echte vluchtelingen’ gaat of wellicht ‘slechts economische gelukzoekers’.

Bed, bad, brood

Precies rond die tijd valt de Nederlandse regering bijna, door discussies hoe om te gaan met uitgeprocedeerde asielzoekers. Tot in de regering dringt een soort van ‘oprotten-jullie mentaliteit’ door, zich verschuilend achter de opvatting ‘afspraak is afspraak, regels zijn regels, en we moeten gewoon de wet handhaven’. Deze kille opvatting gaat gepaard met het advies om vluchtelingen op te vangen in de eigen regio. En ook om ‘de kern van het probleem aan te pakken’, waarbij dan gewezen wordt op de mensenhandelaren.

Goed idee

Welnu, vluchtelingen opvangen in de eigen regio is natuurlijk een goed idee. In feite gebeurt dat ook met naar verluid 85 % van alle vluchtelingen. Maar kijk eens hoe dat uitpakt in de praktijk. De relatief veilige regio’s net buiten de oorlogsgebieden in Syrië, Irak en Libië kunnen die opvang amper aan. De omstandigheden zijn daar ook vaak schrijnend.

Ruimhartig

Als Nederland of Europa vindt dat vluchtelingen in beginsel moeten worden opgevangen in de eigen regio, maak dat dan ook mogelijk. Stel ruimhartig geld beschikbaar, en materialen, voedsel, diensten of wat ook maar nodig is. Het is niet gek als de hele wereldgemeenschap hieraan bijdraagt, maar op Europa rust die menselijke plicht meer – (Noord-)Afrika en het Midden-Oosten zijn per slot onze buren.

Bij de kern aanpakken

Nog beter is natuurlijk om dit grote menselijke drama echt bij de kern aan te pakken: door te helpen voorkomen dat er oorlog uitbreekt of andere ellende ontstaat. Dat kan door eraan bij te dragen dat in onze buurlanden een gezonde sociale en economische ontwikkeling kan plaatsvinden. Zonder neo-kolonialisme of paternalisme is dat mogelijk: door goede relaties aan te gaan met politiek en samenleving aldaar, met cultuur en wetenschap. En door economische uitbuiting en grootschalige belastingontwijking actief tegen te gaan

Mocht deze fundamentele benadering ons geld kosten – het zij zo. We bulken van de poen – de rentetarieven liggen begin 2015 niet voor niets op of zelfs onder nul. Hier ligt een taak voor verantwoord leiderschap Want cynisch genoeg zijn de Europeanen die morren over de toevloed aan vluchtelingen vaak dezelfde als zij die vinden dat ontwikkelingssamenwerking moet worden afgeschaft – ‘geen cent naar andere landen’.

Welbegrepen eigenbelang

Zijn Nederland en Europa verplicht tot zulke hulp? Nee, niet volgens welk geschreven recht dan ook.
Maar wat is het alternatief voor voortdurende ruimhartige hulp (financieel, technisch, enzovoort) aan arme en/of minder stabiele landen? Denk even na, en dan blijkt dat het antwoord op die vraag leidt tot de slotsom dat ruimhartige hulp alleen al uit welbegrepen eigenbelang noodzakelijk en onontkoombaar is. Tenzij je het prima vindt om een hoog hek op te trekken rond fort Europa en direct aan de rand daarvan mensen in groten getale te zien verrekken van ellende

Kwestie van beschaving

Deze negatieve benadering valt vrijwel geheel samen met een positieve, menselijke benadering, namelijk dat het normaal is om je medemens te helpen. Ook als jou geen enkele blaam treft, en zelfs als het misschien die ander deels zijn eigen schuld is. Al te goed is buurmans gek, maar medeleven en barmhartigheid zijn simpel een kwestie van beschaving. En dat is toch wat we hoog willen houden?