De vloed aan vluchtelingen die Europa binnentrekt, te voet en per trein, lijkt vanaf september 2015 onstuitbaar, en overrompelend groot. De angst ontstaat dat ‘ze’ de Europese beschaving om zeep helpen. Hoe verdedig je een beschaving die zich kenmerkt door openheid van geest? Niet door die af te schermen! Wel door hem waar te maken, door ernaar te leven, hem uit te dragen.
Dit vraagt veel van ons
De toevloed aan vluchtelingen vergt veel van de samenleving. Die vraag, die altijd ongelegen komt, kun je als beschaafd land niet onbeantwoord laten. Mensen die op de vlucht zijn voor oorlogsellende, of dat nu fysieke bedreiging is of een totaal gebrek aan perspectief, kun je niet in de kou laten staan.
Met welk recht?
Dat vraagt veel van de samenleving, inderdaad. Maar dat is nu eenmaal zo. Je kunt je afvragen of al die vluchtelingen wel het recht hebben om naar Europa af te reizen. En welk recht dan? Juridisch? Of sociaal, staatkundig, volkenkundig, op grond van VN-verdragen? Wie weet.
Oorlogsellende ontlopen
Misschien hebben vele vluchtelingen helemaal geen enkel recht om naar ons af te reizen. Maar ze doen het toch. Om de oorlogsellende te ontlopen. Hebben wij het recht om deze mensen een schuilplek te ontzeggen? O, vast wel, op grond van nationale wetten, Europese regels, internationale verdragen.
Recht in tijden van oorlog
Maar wat heb je aan recht, aan wetten en regels, aan nationale grenzen als mensen massaal op drift raken als gevolg van oorlog en ellende? Op onze rechten blijven staan leidt in zo’n geval alleen tot nog grotere ellende. Vooral voor de ontheemden, maar ook voor onszelf. Want ontheemde vluchtelingen koud de deur wijzen – dát is nu juist iets dat niet bij onze beschaving past.
Er het beste van maken
Willen we de Europese beschaving – zich kenmerkend door openheid, respect, recht – handhaven, dan zullen we daar vooral naar moeten leven. In pure oorlogstaal kun je zeggen ‘we hebben die stad moeten vernietigen om hem te behouden’. In deze tijd moeten we misschien zeggen: ja, de steden raken even wat voller dan wenselijk is, maar we houden ons beschavingspeil hoog, en maken er samen het beste van.