(oorspronkelijk gepubliceerd: 25 okt. 2011)

Beschaving is niet altijd makkelijk. Het gaat onder meer om tact: het vermogen om niet onnodig te kwetsen. En om moed: de durf om wel te kwetsen wanneer dat nodig en passend is. En om wijsheid: het vermogen om het verschil tussen die beide situaties in te kunnen schatten.

Dit schreven Tsjalling Swierstra en Evelien Tonkens in 2005 voor Waterland, een links-geöriënteerd discussieplatform. Een jaar later schreven ze Zelfspot als beschavingsoffensief.

Swierstra (filosoof aan de Universiteit Twente) en Tonkens (bijzonder hoogleraar actief burgerschap UvA) schreven hun bijdrage oorspronkelijk  voor het blad Krisis: Tijdschrift voor empirische filosofie.
Nog enkele citaten daaruit:

De wereld verandert snel. Dat roept begrijpelijkerwijs de behoefte op aan vaste ankerpunten. Een heldere scheiding tussen wij en zij, bijvoorbeeld. Of een Doel om voor te leven en te sterven. Of eenduidige geboden om te gehoorzamen. Of verandering roept de behoefte op om juist altijd bij de tijd te zijn, voorop te lopen met de laatste (intellectuele) mode. Beschaving betekent hier in de eerste plaats: deze dynamiek onder ogen willen zien. En in de tweede plaats: maatgevoel. Je open stellen voor nieuwe ervaringen die je bestaande routines en overtuigingen uitdagen, maar niet met elke mode en wind meewapperen. Het vermogen om je traditionele vanzelfsprekendheden te toetsen aan nieuwe ervaringen, zonder elke traditie en routine per definitie bij het grofvuil te zetten. Beschaving is de bereidheid om te leren en te veranderen.

Uiteraard: deze deugden hebben alleen kans om op te bloeien wanneer er een basaal gevoel van zelfrespect en eigenwaarde voorhanden is waardoor men ook in staat is om externe zekerheden losser te laten. En de aanwezigheid van die basiszekerheden hangt mede af van sociaal-economische factoren: wie gediscrimineerd wordt en weinig economische perspectieven heeft, is vatbaarder voor dogmatisme. Een beschavingsoffensief komt dan ook niet in de plaats van de strijd voor sociaal-economische rechtvaardigheid, maar vormt daarvan het noodzakelijke complement.
[…] We moeten nadenken over welke vaardigheden burgers moeten beschikken om in een veranderend en pluriform Nederland vreedzaam en constructief samen te kunnen leven. Het antwoord op die vraag bepaalt de inhoud van een eigentijds beschavingsideaal.
[…] Daarom is het noodzakelijk om mensen uit te rusten met de deugden en vaardigheden die hen in staat stellen zich overeind te houden in een pluralistische, individualistische en dynamische omgeving.