De pandemie lijkt begin september 2021 grotendeels onder controle – de volkswoede die mede daaruit voortkwam niet. Moet de samenleving van gewone, verstandige mensen daar nog iets mee? De primaire oorzaak van de woede van groepen ‘anti-vaxxers’ zal vanzelf verdwijnen, omdat immers de oproep tot vaccinatie zal verminderen naarmate een groter deel van de bevolking zich heeft laten inenten en groepsimmuniteit zal intreden. Echter, de woede lijkt een levensvervulling te zijn voor een kleine, maar zeer luidruchtige en actief opererende groep en zal dus nieuwe brandstof vinden. Er is reden voor ongerustheid.

De pandemie door SARS-Cov-2 (‘corona’) lijkt aan het einde van de zomer 2021 in Europa grotendeels bedwongen. Het gevaar is niet geweken, omdat telkens nieuwe varianten van het virus (kunnen) opduiken, maar de risico’s zijn inmiddels redelijk beheersbaar. Dit dankzij de massale inzet van vaccins plus in bescheiden mate door resistenties na een doorgemaakte covid-infectie. We gaan gestaag toe naar een vorm van groepsimmuniteit.

Religieus aandoend fanatisme

Dit gestage uitdoven geldt niet voor een neveneffect van de pandemie: heftige maatschappelijke onenigheid over nut en noodzaak van vaccinatie. Een kleine maar zeer luidruchtige minderheid verzet zich met soms religieus aandoend fanatisme tegen vaccinatie. Nauw gelieerd hieraan zijn groeperingen met andere vormen van onbehagen die zich deels vrij extreem richten tegen de overheid én tegen andere pijlers van de democratische, liberale samenleving: rechtspraak, pers, wetenschap, cultuurdragers.

Extreme uitingen

Het gezonde verstand zegt hierover: rustig laten uitrazen, dat ongenoegen en het ongemak ervan maar even voor lief nemen. Echter, het sterke protestsentiment is een eigen leven gaan leiden en heeft de maatregelen ter beteugeling van de pandemie inmiddels niet meer nodig om te blijven woeden. Vooral op sociale media jut men elkaar op met extreme uitingen, bangmakerijen en complottheorieën. Al zijn hier ook cynische grappenmakers actief die zich verkneukelen omdat telkens voldoende ‘deugdzame mensen’ toehappen en vol afschuw reageren.

Volkstribunaal

Die zure grappenmakerij over zelfverzonnen complotten, waarbij op groteske wijze de rollen van slachtoffers en daders wordt omgekeerd, is niet zonder gevaar. Er zijn immers altijd lichtgelovige meelopers die de zuigende humor er niet van inzien en boude voorstellen serieus gaan nemen. Een potsierlijke ‘buitenparlementaire onderzoekscommissie’ is nog vrij onschuldig, maar er zijn ook diverse hints naar een ’tribunaal’: een soort volksrechtbank waar op enig moment politici, rechters, journalisten, wetenschappers en opiniemakers zich moeten verantwoorden. [update:] Deze niet ongevaarlijke clownerie bereikte 17 november 2021 zelfs de Tweede Kamer, waar een lid van Forum voor Democratie het D66-Kamerlid Sjoerdsma toebeet dat hij zich ooit voor zo’n tribunaal zal moeten verantwoorden.

Ongelukken dreigen

Er hoeft slechts een beperkte groep personen te zijn die deze suggesties serieus neemt en er gebeuren echt ongelukken. We zagen immers al dat personeel van vaccinatieposten ernstig werd lastiggevallen en in Urk ging een prikpost in vlammen op. Op een kerkhof in Bodegraven werden honderden bossen bloemen gelegd wegens verzinsels over ‘kinderen die satanisch zijn misbruikt’. In België stond een zwaarbewapende militair de viroloog Van Ranst naar het leven.

De rechtspraak is al vele malen gebruikt voor pogingen om covid-maatregelen onderuit te halen – tot op heden telkens vergeefs. Zelfs in de Tweede Kamer vindt deze virulente anti-sociale stroming vertegenwoordiging. Op een demonstratie werd een galg meegedragen, al zei de galgdrager naderhand dat hij wilde laten weten dat hij ‘een strop om zijn nek voelt’ – dat moeten we dan maar geloven…

Vrije meningsuiting

In Nederland is vrije meningsuiting een groot goed. Dus iedereen mag zijn mening geven over alles, mits zonder smaad of laster. Niemand kan echter het recht opeisen om voor zijn meningsuiting ieder gewenst medium te gebruiken. Evenmin bestaat er een recht om jouw mening als de enige juiste erkend te krijgen.
Bij vrijheid hoort verantwoordelijkheid, als betrof het een kwantummechanisch verstrengeld paar. Wie vrijheid neemt en verantwoordelijkheid afwijst, verliest zijn recht gehoord te worden. Dit laatste geldt meestal voor de geuite volkswoede. Toch is de houding ‘laat ze maar lullen’ niet verstandig. Het is goed om werkelijk gevoelde woede en pijn aan te horen, weloverwogen te beantwoorden en erbij te vermelden wat de democratische, liberale mores van dit land zijn.

Onmiskenbaar onrecht

De noodzaak om soms toch te luisteren naar volkse woede, is er omdat deze ook kan voortkomen uit onmiskenbaar onrecht. Zie de diverse blunders van de Belastingdienst, de teloorgang van de volkshuisvesting, de halfhartige hulp voor onderwijs en zorg, de stiekem toegestane belastingontduikingen, de minachting voor de culturele sector. Woede die hieruit voortkomt, verdient het te worden gehoord en uit de wereld te worden geholpen. Gebeurt dat niet, dan is er kans dat deze terechte woede wél steun krijgt van het eerdergenoemde anti-sociale activisme. Dat is wat er op de achtergrond dreigt.