Plotseling stak begin juni 2020 een ‘beeldenstorm’ op. In diverse steden in de westerse wereld werden standbeelden neergehaald van ‘helden uit de koloniale tijd’ of personen die sterk verbonden waren met de slavenhandel. Beelden werden beklad, omgetrokken en soms in het water gedumpt. Dat was schrikken! Hoe erg is dit?

George Floyd

Directe aanleiding voor de beeldenstorm was de dood van George Floyd, een ‘zwarte’ Amerikaan die overleed door een langdurige knie in de nek door een politieman. Het was de zoveelste keer dat een zwarte man omkwam door politiegeweld. De verontwaardiging en woede hierover bleven deze keer niet beperkt tot de stad waar het delict was gepleegd, evenmin tot de VS. In steden over de hele wereld uitten telkens vele duizenden mensen hun afschuw, soms de beperkingen wegens de pandemie trotserend. De centrale leuze was ‘Black lives matter’.

Het standbeeld in Bristol

In deze roes van wereldwijde activiteit werd in de Britse plaats Bristol op 6 juni het standbeeld van een slavenhandelaar omgetrokken en in de haven gedumpt. Nu ging er opnieuw een schok door de westerse wereld: oei, deze vernielzucht hoeft toch niet?
Nee, iets vernielen is zelden een goed idee. Maar een slecht idee in stand houden is evenmin goed. Een slecht idee is natuurlijk de slavenhandel of discriminatie (openlijk of subtiel) van mensen met een donkere huidskleur.

In Bristol was eerst dringend gevraagd het standbeeld van de slavenhandelaar te verwijderen en 11.000 mensen ondertekende een petitie daartoe. Dat leidde echter tot niets. Omdat het geduld van vooral zwarte mensen nu eens echt op was, werd de uitvoering van het verzoek nu maar zelf ter hand genomen.

Sterke tegenkrachten

Zo gaat dat wel vaker in de loop der historie: als iets echt wringt en politiek of overheid doen daar niets of te weinig aan, dan roept dat sterke tegenkrachten op. Krachten die even geen boodschap hebben aan wetten, regels of burgermansfatsoen. Die krachten vinden dan, met of zonder geel hesje erbij, een uitweg in fysieke actie. Deze maal in het neerhalen van standbeelden – want na Bristol volgenden meer standbeelden in diverse steden wereldwijd.

Geschiedenis en toekomst

‘Met het neerhalen van een standbeeld verander je de geschiedenis niet’, is een van de geuite overwegingen tegen de wilde acties. Of: ‘Met dat standbeeld verheerlijken we niet de slavernij.’ Dit laatste is grotendeels onzin: een slavenhandelaar of koloniaal kreeg alleen een standbeeld omdat hij destijds door zijn daden als held werd gezien. Met het omhalen van standbeelden verander je inderdaad niet de geschiedenis, maar wel de toekomst. Dat heeft de Vlaamse en Nederlandse ‘Beeldenstorm’ uit 1566 overduidelijk aangetoond.

Laat harde woorden vallen, geen doden

Voor hen die treuren om het vernielen van standbeelden mag nog deze overweging gelden: zolang er alleen metalen voorwerpen worden vernield en geen mensen worden aangevallen, valt het allemaal nog wel mee. Werkelijk ontketende volkswoede kan tot veel grotere schade leiden. De politiek doet er goed aan te luisteren en te reageren; zolang er alleen harde woorden vallen, vallen er geen doden.